Indeksy cen: CPI i HICP
Różnice między CPI i HICP
Najpopularniejszym i powszechnie wykorzystywanym indeksem cen konsumpcyjnych w Polsce jest tzw. indeks cen towarów i usług konsumpcyjnych oznaczany w skrócie przez CPI. Służy on m.in. do określenia celu inflacyjnegoNBP. Istnieje jednak także inna miara tego samego zjawiska, tzn. inflacji cen konsumpcji. Jest nią tzw. zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych oznaczany w skrócie HICP. HICP jest wyznaczany na potrzeby wspólnej statystyki Unii Europejskiej.
Różnice między HICP a CPI sprowadzają się do różnicy w składzie koszyka. Skład koszyka CPI wyznaczany jest według metodologii stosowanej od dawna przez GUS i bazuje na wynikach badań budżetów domowych prowadzonych przez GUS. Koszyk HICP jest wyznaczany według ujednoliconej metodologii Eurostatu.
Różnice między inflacją CPI a HICP w Polsce
W praktyce w przypadku Polski różnice między inflacją CPI a HICP są nieznaczne.
Wykres przedstawiony na ilustracji prezentuje inflację roczną CPI i HICP dla Polski. Różnice między obiema miarami nie przekraczały w okresie od początku 2000 r. 0,4 pkt. proc.
Dla porównania, na wykresie, zestawiono inflacje roczne HICP oraz narodowe miary inflacji CPI w Czechach, na Węgrzech oraz we Francji przed wejściem do strefy euro.
Na Węgrzech różnice są tak samo niewielkie jak w Polsce. Większe różnice między CPI i HICP były obserwowane we Francji w połowie lat 90-tych. Generalnie widać jednak, że tendencje zmian inflacji CPI i HICP były zbieżne.
Różnice między inflacją HICP a CPI a wejście Polski do strefy euro
Brak zgodności HICP i CPI mógłby rodzić praktyczne problemy w spełnieniu kryterium inflacyjnego wejścia do strefy euro. Jak już wspomniano, kryterium to sformułowane jest w kategoriach średniorocznej inflacji HICP. Gdyby inflacja CPI zmieniała się istotnie inaczej niż HICP, wówczas dążenia NBP do stabilizacji inflacji rocznej CPI na niskim poziomie mogłyby nie umożliwiać spełnienia kryterium. Analizując dotychczasowe zachowanie się obu szeregów wydaje się jednak, że zasygnalizowane zagrożenie się nie ziści – HICP i CPI są prawie równe.
Odrębnym źródłem niespójności jest fakt, że cel inflacyjny NBP jest sformułowany w kategoriach inflacji rocznej, natomiast kryterium z Maastricht w kategoriach inflacji średniorocznej. Jednak utrzymanie inflacji rocznej w pobliżu celu inflacyjnego RPP w sposób stabilny przez dłuższy czas powinno umożliwić również spełnienie kryterium dla średniorocznego HICP.
Inflacja bazowa
Inflacja CPI odzwierciedla wszystkie zmiany w wartości koszyka konsumpcyjnego. Niektóre zmiany mają jednak charakter tymczasowy, jednorazowy lub przejściowy – np. zmiany światowych cen ropy, zmiany cen żywności wskutek innych, niż zwykle, plonów.
Opieranie wnioskowania o procesach inflacyjnych na miarach inflacji uwzględniających wszystkie tego typu wahnięcia może być w niektórych sytuacjach ryzykowne. Na przykład silny wzrost inflacji w 2004 r. wynikł przede wszystkim ze wzrostu cen żywności. Ceny pozostałych składników koszyka CPI rosły znacznie wolniej. Bazując jedynie na zmianach inflacji CPI można by stwierdzić, że oto inflacja zupełnie wymknęła się spod kontroli: od lipca 2003 r. do lipca 2004 r., czyli w ciągu jedynie roku, wzrosła z 0,8% r/r aż do 4,6% r/r.
Wzrost ten wyglądał jednak zupełnie inaczej, jeśli analizować koszyk CPI bez produktów żywnościowych – wartość takiego koszyka zwiększała się znacznie wolniej (przedstawia to wykres na ilustracji). Wzrost cen żywności w 2004 r. miał charakter dostosowania poziomu cen żywności w Polsce do cen w Unii Europejskiej i dlatego należało się spodziewać, że jego wpływ na inflację CPI powinien szybko ustąpić. Tak się rzeczywiście stało na początku 2005 r.
Opisana sytuacja z inflacją w 2004 r. skłania do opracowania takich miar inflacji, które będą odporne na krótkookresowe zmiany i wstrząsy. Idealnie byłoby, gdyby mogły one precyzyjnie pokazywać długookresowe trendy w inflacji. Próbą odpowiedzi na to zapotrzebowanie jest koncepcja inflacji bazowej.
Inflacja bazowa to inflacja CPI, po skorygowaniu składu koszyka o różnorakie jego elementy o potencjalnie dużej zmienności, wynikającej z czynników przejściowych. Można sobie wyobrazić wiele miar inflacji bazowej, z których każda powstaje poprzez inną modyfikację składu koszyka.
Miary inflacji bazowej są w Polsce wyznaczane nie przez GUS, ale przez NBP. Sekwencja jest następująca: około 15-go dnia każdego miesiąca GUS publikuje inflację CPI, a następnie pracownicy NBP, w oparciu o dane GUS, wyliczają miary inflacji bazowej, które są publikowane na stronach NBP około 20-go dnia każdego miesiąca.
Miary inflacji bazowej
Obecnie NBP wyznacza pięć miar inflacji bazowej, zwanych indeksami inflacji bazowej:
1. Inflacja bazowa "netto", tj. po wyłączeniu cen żywności i paliw: Z koszyka CPI wyłączane są ceny żywności oraz ceny paliw, co stanowi ok. 30% jego składu. Inflacja "netto" jest w praktyce najważniejszą miarą inflacji bazowej wykorzystywaną przez NBP i RPP. Pozostałe miary mają znaczenie uzupełniające.
2. Inflacja bazowa po wyłączeniu cen kontrolowanych: Z koszyka CPI usuwane są produkty, których ceny w znacznej części stanowi podatek akcyzowy (paliwa, napoje alkoholowe), są ustalane przez samorządy (komunikacja miejska) oraz są na nie górne limity wzrostu lub inne regulacje (energia elektryczna). Obecnie z koszyka CPI wyłączane są napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe, nośniki energii, paliwo, usługi transportowe, pocztowe i telekomunikacyjne oraz różnego rodzaju ubezpieczenia, a ich udział stanowi ok. 25% koszyka CPI.
3. Inflacja bazowa po wyłączeniu cen o największej zmienności: Z koszyka CPI wyłączane są produkty, których zmienność cen mierzona odchyleniem standardowym przekracza przyjętą wartość graniczną. Obecnie wykluczana jest znaczna część owoców i warzyw, opłaty za użytkowanie mieszkania, energia elektryczna, a także niektóre usługi pocztowe i telekomunikacyjne. Udział cen o największej zmienności stanowi ok. 15,5% koszyka CPI.
4. Inflacja bazowa po wyłączeniu cen o największej zmienności i cen paliw: Z koszyka CPI wyłączane są te same produkty co w przypadku indeksu inflacji bazowa po wyłączeniu cen o największej zmienności oraz dodatkowo ceny paliw. W sumie wyłączane składniki stanowią ok. 18% koszyka CPI.
5. 15-procentowa średnia obcięta: Powstaje poprzez wyłączenie z koszyka CPI tych elementów, których ceny miały w poprzednim okresie największą i najmniejszą dynamikę. W sumie wyłączane jest 30% koszyka: 15% produktów o najwyższej dynamice i 15% produktów o dynamice najniższej.
Inflacja bazowa stanowi ważną przesłankę dla decyzji w polityce monetarnej, gdyż RPP nie ma możliwości wpływania na krótkookresowe wahania inflacji a jedynie na jej zachowanie w okresie dłuższym, zgodnym z horyzontem transmisji monetarnej. Odwołania do inflacji bazowej można znaleźć m.in. w komunikatach po posiedzeniach RPP oraz w Założeniach polityki pieniężnej.