Inflacja miesięczna, roczna, średnioroczna
Inflacja miesięczna
Inflacja miesięczna powstaje poprzez odniesienie bieżącego poziomu cen do poziomu cen w poprzednim miesiącu. Informuje ona o tym, o ile procent wzrosły ceny w ciągu ostatniego miesiąca. Niech Pt oznacza wartość indeksu cen w okresie t. Wówczas inflacja miesięczna w okresie t może być wyznaczana ze wzoru, który prezentujemy na ilustracji i przedstawiana w formie procentowej.
Jeśli na przykład chcemy wyznaczyć inflację miesięczną w kwietniu, Pt oznacza wartość koszyka w kwietniu, a Pt-1 wartość koszyka w marcu. Inflacja miesięczna, zgodnie z podanym wzorem, powstaje poprzez odniesienie wartości koszyka w kwietniu do wartości koszyka w marcu i wyrażenie zmiany jego wartości w procentach.
Inflacja roczna
Inflacja roczna powstaje poprzez odniesienie bieżącego poziomu cen do poziomu cen przed rokiem (czyli do poziomu cen w analogicznym okresie poprzedniego roku), np. poziomu cen z lipca 2005 r. do poziomu cen z lipca 2004 r.
Inflacja roczna jest najpopularniejszą miarą inflacji; gdy myślimy o inflacji, zwykle w pierwszym skojarzeniu nasuwa się właśnie inflacja roczna. Informuje ona o tym, o ile procent wzrosły ceny w ciągu ostatniego roku. Dla indeksu cen Pt inflacja roczna wyznaczana jest wg formuły pokazanej na ilustracji i przedstawiana w postaci procentów.
Inflacja roczna znajduje szerokie zastosowania: NBP wyraża swój cel inflacyjny w postaci inflacji rocznej (wynosi on obecnie 2,5%), inflacja roczna jest często stosowana jako wskaźnik rewaloryzacyjny kosztów, np. dotyczących prac budowlanych, jest wykorzystywana do wyznaczania realnych stóp procentowych, a także w wielu innych sytuacjach.
Dysponując wartościami inflacji miesięcznej dla dwunastu kolejnych miesięcy możliwe jest wyznaczenie inflacji rocznej. Robi się to wykorzystując wzór, który przedstawiamy na ilustracji.
Przejście z inflacji rocznej na miesięczną nie jest takie proste. Aby było możliwe, konieczna jest znajomość wartości indeksu cen dla wszystkich miesięcy poprzedzającego roku.
Uwaga: inflacja roczna nie jest sumą inflacji miesięcznych. Jednak dla typowych wartości inflacji różnica między sumą inflacji miesięcznych a inflacją roczną jest nieznaczna. Dlatego czasami, w praktycznych zastosowaniach, za inflację roczną przyjmuje się sumę inflacji miesięcznych.
Inflacja miesięczna może się charakteryzować sezonowością, np. spadać latem, ze względu na spadek cen owoców i warzyw pochodzących z nowych zbiorów. Sezonowość powoduje, że wartości inflacji miesięcznej w różnych miesiącach nie są porównywalne. Inflacja roczna, ze względu na odniesienie do poprzedniego roku, pokazuje obraz oczyszczony z wpływu sezonowych wahań cen.
Inflacja średnioroczna
Inflacja średnioroczna powstaje przez odniesienie średniego poziomu cen w danym roku do średniego poziomu cen w roku poprzednim. Jej interpretacja jest zbliżona do interpretacji inflacji rocznej, z tą różnicą, że porównywane są poziomy cen w całym roku, a nie tylko w jednym okresie. Jeśli Pt oznacza indeks cen w miesiącu t, to inflacja średnioroczna
wygląda tak, jak na ilustracji przedstawionej obok.
Inflacja średnioroczna nie jest równa średniej wyznaczonej z 12 wartości inflacji rocznej. Ponownie jednak, dla typowych wartości inflacji różnice są nieznaczne, dlatego w praktyce często inflacja średnioroczna jest utożsamiana ze średnią z inflacji rocznych.
Charakterystyczną cechą inflacji średniorocznej jest jej bezwładność. Wzrasta ona wolniej niż inflacja roczna, wolniej także maleje. Ta jej cecha wpływa na jej ograniczoną rolę w praktyce polityki pieniężnej: banki centralne działające w ramach strategii bezpośredniego celu inflacyjnego nie formułują celów przy wykorzystaniu inflacji średniorocznej, ze względu na trudności komunikacyjne, jakie wiązałyby się z takim celem inflacyjnym.
Reagowanie inflacji średniorocznej "z opóźnieniem" na zmiany inflacji rocznej, zmuszałoby banki np. do wyjaśniania, dlaczego nie jest spełniony cel inflacyjny, podczas gdy inflacja roczna jest w celu. Opinia publiczna mogłaby żądać od banków centralnych podejmowania działań w kierunku przywrócenia inflacji średniorocznej do celu, podczas gdy inflacja roczna byłaby zgodna z celem. Podjęcie żądanych działań skutkowałoby odejściem inflacji rocznej od celu i niepotrzebną destabilizacją gospodarki jedynie po to, by spełnić wymagania odnośnie inflacji średniorocznej, których charakter jest głównie statystyczny.
Jednakże w praktyce inflacja średnioroczna jest wykorzystywana. Jej najważniejsze zastosowanie to założenia do ustawy budżetowej. Prace nad budżetem państwa prowadzone w Ministerstwie Finansów opierają się w znacznej mierze właśnie na inflacji średniorocznej. Innym szczególnie ważnym w najbliższych latach dla Polski miejscem, w którym wykorzystywana jest inflacja średnioroczna, są kryteria zbieżności z Maastricht. Kryterium inflacyjne, którego spełnienie warunkuje akcesję Polski do strefy euro, jest sformułowane właśnie w kategoriach inflacji średniorocznej.
Przykład liczbowy
W tabeli, znajdującej się na ilustracji [1], zestawiono przykładowe wartości indeksu poziomu cen konsumpcyjnych osoby przebywającej na diecie warzywnej. Dla tych wartości inflacja miesięczna w lutym 2005 wyniosła tyle, ile przedstawiono na ilustracji.
Analogicznie można wyznaczyć inflację miesięczną dla marca i kwietnia 2005 r. – odpowiednie wartości przedstawiono w tabeli na ilustracji w przedostatnim wierszu. Inflacja miesięczna w styczniu 2006 r. jest ilorazem wartości koszyka konsumpcyjnego w styczniu 2006 r. oraz w grudniu 2005 r. i wynosi 2,39%. Dla stycznia 2006 r. można także policzyć inflację roczną. Powstaje ona przez podzielenie wartości koszyka w styczniu 2006 r. przez jego wartość w styczniu 2005 r. Przedstawia to wzór na ilustracji.
Widać zatem, że dla stycznia 2006 r. otrzymuje się dwie różne wartości inflacji, w zależności od tego, jakiej jej miary się używa. Do wyznaczenia przykładowej wartości inflacji średniorocznej niezbędne byłyby przynajmniej 24 wartości indeksu poziomu cen – danych w tabeli jest zbyt mało dla wyznaczenia nawet jednej jej przykładowej wartości.
Inflacja miesięczna, roczna i średnioroczna w Polsce w ostatnich latach
Warto przeanalizować zachowanie inflacji miesięcznej, rocznej i średniorocznej w Polsce w ostatnich latach. Brązowa linia na wykresie przedstawionym na ilustracji pokazuje inflację miesięczną. Charakteryzuje się ona znacznym stopniem wahliwości oraz sezonowością (w miesiącach lipiec i sierpień wartości inflacji miesięcznej są niższe od jej średniego poziomu).
Inflacja roczna, przedstawiona linią granatową, nie wykazuje wahań sezonowych.
Inflacja średnioroczna (ilustracja) podąża za inflacją roczną, widać jednak, że jej szereg jest gładszy a zmiany przebiegają wolniej i jest niejako opóźniona w stosunku do inflacji rocznej.
Inne koncepcje pomiarów inflacji i ich zastosowanie
Inflacja miesięczna/kwartalna, roczna i średnioroczna to tylko przykłady różnych miar inflacji. Wykorzystując indeks poziomu cen, można takich miar zdefiniować bardzo wiele. Miary inflacji mogą się między sobą różnić także koszykiem wykorzystywanym do budowy indeksu cen. Zamiast koszyka dóbr konsumpcyjnych można analizować koszyk dóbr produkowanych przez przemysł, importowanych, koszyk dóbr zwolnionych z VAT oraz wiele innych. Na ich bazie otrzymuje się miary innych inflacji – inflacji cen producenta, inflacji cen importowych i tym podobnych.
Inflacja w gospodarce przejawia się na różne sposoby, a indeks cen towarów i usług konsumpcyjnych mierzy tylko jeden z jej przejawów. Wszystkie miary inflacji są jednak ze sobą powiązane, gdyż gospodarka działa jak system naczyń połączonych – trudno sobie wyobrazić sytuację, w której w dłuższym okresie pewna miara inflacji szybko wzrasta a pozostałe pozostają stabilne.